Wnętrze bazyliki i historia

Katolicki kościół parafialny św. Jerzego został wzniesiony w latach 1359-1407 i został włączony w system obwarowań miejskich. Grube mury budowli były tak szerokie, że nic potrzebowały stawiania przyór. Do dzisiaj kościół, ze swymi dwiema ciężkimi wieżami, przypomina bardziej potężne zamczysko niż gotycką świątynię. Pierwotna budowla była jednonawowa. Na przełomie XIV i XV wieku nastąpiła gruntowna przebudowa i tak kościół stał się trzynawową bazyliką stropową. Podwyższono szczyt zachodni i wieżę południowo-zachodnią, a od strony południowej dobudowano kaplicę św. Jakuba. W 1500 r. doudowano prezbiterium z piętrową zakrystią o gwiaździstym sklepieniu. Godne uwagi jest to że prezbiterium jest odchylone skośnie do osi nawy głównej co stanowi osobliwość architektoniczną nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Odwiedzający świątynię stojąc na środku kościoła widzą tylko dwa witraże w prezbiterium - środkówy i prawy. Żeby zobaczyć lewy witraż, trzeba wyraźnie przesunąć się w prawo.

Inną atrakcją świątyni są dwie maleńkie cele w przyziemiu wieży zachodniej, do których prowadzą w dół, wąskie strome schody. Prawdopodobnie są to średniowieczne cele więzienne, mogące pomieścić tylko po jednym więźniu. Z tym miejscem związana jest legenda o skazańcu, którego uwięzili Krzyżacy. W ciemnej celi więźniowi objawiła się Matka Boża i poleciła wyrzeźbić swą podobiznę. Kiedy rano żołnierze zajrzeli do karceru i zobaczyli wyrzeźbioną figurkę, byli bardzo zdumieni i uznali to za cud. Wypuścili więźnia, który w drodze do Reszla zawiesił figurkę na lipie. I tak powstało sanktuarium Maryjne w Świętej Lipce. Ostateczny wygląd kościół św. Jerzego uzyskał w 1515 r. a przebudowy dokonał mistrz Matz z Gdańska. On to wykonał kryształowe sklepienia: gwiazdy ośmioramienne wpisane w dwie gwiazdy czteroramienne, które zastąpiły dotychczasowe drewniane stropy i stanowią wielką wartość artystyczną. W latach 1525-1946 kościół zajmowali protestanci. Monumentalna świątynia znacznie ucierpiała w czasie pożarów w roku 1500 i 1592 oraz od uderzeń pioruna w latach 1638 i 1700, jak później w czasie II wojny światowej. W 1945 r. w wyniku wysadzenia bunkra Hitlera w pobliskiej Gierłoży wyleciały wszystkie okna, spadła większość dachówek i popękało sklepienie.

Przed przekazaniem kościoła katolikom w dniu 31 maja 1946 r., wiele cennych zabytków zaginęło. Od tego czasu rozpoczęły się prace budowlano-konserwatorskie trwające nieprzerwanie do dnia dzisiejszego. W 1962 r. rozpoczęto budowę kaplicy Matki Bożej Ostrobramskiej, która poświęcona została 13 listopada 1966 r. Wstawiono 16 nowych witraży według projektu Marii Palisz-Bardońskiej z Poznania w 1971-73 r., w tych też latach przeprowadzono remont organów. Wyremontowano wieżę dzwonną. Znamienną datą dla kościoła św. Jerzego jest l czerwca 1954 r. - utworzenie parafii.

Bazylika Kolegiacka zachwyca i imponuje nie tylko wielkością, ale i pięknem. Dawny ołtarz główny w stylu neogotyckim obecnie znajduje się w nawie północnej. W części centralnej ołtarza umieszczony jest obraz Ukrzyżowanego namalowany przez ówczesnego dyrektora Akademii Sztuki w Królewcu, Rosenfeldera. Na miejscu dawnego neogotyckiego ołtarza głównego, usytuowano nowe tabernakulum i nowy granitowy ołtarz soborowy. Jego konsekracji dokonał abp Piszcz 25 kwietnia 1999 r. W prezbiterium wstawiono witraże wykonane według projektu M. Pawlisz-Bardońskiej. Nad zakrystią znajduje się empora przeznaczona na salkę muzealną. Znajduje się tutaj bogata dokumentacja fotograficzno-historyczna, ukazująca przedwojenne wyposażenie kościoła. Po wejściu do kolegiaty po prawej stronie, znajduje się płyta nagrobna Krzysztofa Schenka von Tautenburg zm. 1597 r. z wizerunkiem całej figury zmarłego. Dalej przy osobnym ołtarzu należną cześć odbiera Matka Boża Nieustającej Pomocy. Obok ołtarza znajduje się Pieta. Po lewej stronie wejścia od strony północnej na ścianie są umieszczone dwa obrazy. Pierwszy to Święty Marcin. Jest to wybitny przykład zachodnioeuropejskiego malarstwa dworskiego z II pół. XVII w. Drugi - Apostoł św. Tomasz wartościowe malowidło z 60-lat XVII w. jako dar dla kościoła ze zbiorów rodziny Windykajmów w dniu 18 VII 1828 r. W prawej nawie została umieszczona kaplica Matki Bożej Ostrobramskiej. Budowę rozpoczęto w 1962 r., poświęcono 13 XI 1966 r. Kopię wileńskiego obrazu wykonał Stanisław Rudziński z Kętrzyna.

Najcenniejszy i zachowany zabytek z dawnego bogatego wyposażenia to ambona która powstała w 1594 r. Wykonana w stylu niderlandzkiego manieryzmu, z fundacji Kaspra Rinwanga i Michała von Hohendorf, których herby znajdują się na korpusie ambony. Zabytek ten reprezentuje wysokie wartości artystyczne sztuki snycerskiej i malarskiej, aktualnie po renowacji. Twórcą organów z 1721 r. był Jan Josue Mosengel, także budowniczy w św. Lipce. Ich gruntownej przebudowy dokonał M. Terletzki w 1882 r. Firma Czesława Kraszewskiego z Warszawy przeprowadziła generalny remont organów w latach 1971-73. Dzisiaj jest to instrument o trzech manuałach i jednej klawiaturze nożnej. Liczy 45 głosów, w tym także dzwony i dzwonki. Obecnie organy w Kętrzynie są zaliczane do grupy instrumentów koncertowych. Warte zobaczenia są dwie cele karceru z pocz. XV w., krzyż konsekracyjny malowany na tynku w 1517 r. odkryty w 1994 r. i poddany konserwacji w 1996 r., jak też obraz "Zdjęcie z krzyża" z dawnego ołtarza z XVI w. Ciekawy jest odkryty fragment portalu północnego wejścia do pierwszego kościoła jednonawowego z XIV w.

Na wieży dzwonnej znajdują się trzy dzwony staliwne z 1923 r. o wadze 3400 kg., 2000 kg i 1000 kg. Staraniem ks. prałata Mieczysława Żuchnika na filarach kościoła umieszczone zostały tablice - Stacje Różańcowe jako wotum dziękczynne z okazji 25-lecia pontyfikatu Ojca Świętego Jana Pawła II w Roku Różańcowym 2003. Zostały ufundowane przez społeczeństwo Kętrzyna a poświęcenia dokonał ks. abp Edmund Piszcz. Bazylika św. Jerzego świadczy o skali bogactwa historycznego i kulturalnego świątyni. Trzeba też pamiętać że świątynia to nie tylko obiekt historyczny, ale przede wszystkim miejsce kultu i przemiany wewnętrznej człowieka.